برگرفته از مجله رشد زمین شناسی

واژه ’’طلا‘‘ در فرهنگ فارسي واژه اي نسبتاً نو است و در سده هاي اخير وارد فرهنگ شده است. واژه طلا  به معني ’’اندود‘‘ و ’’روكش‘‘ است و به جهت اندود نمودن ظروف و اشياء با ’’زر‘‘ به تدريج جانشين واژه ’’زر‘‘ شده است . امروزه اشياء فلزي و غير آن را علاوه بر ’’زر‘‘ اندود نمودن با ’’زر‘‘، با قلع، روي، نيكل، كروم و بعضي ديگر از فلزات ’’اندود‘‘ مي كنند. به اين جهت است كه در ادبيات و اسناد تاريخي و علمي قبل از صفويه اصولاً واژه ’’طلا‘‘ وجود ندارد و آنچه را امروزه ’’طلا‘‘ مي ناميم در ادبيات قبل از صفويه با واژه ’’زر‘‘ مي بينيم.

عنصر زر يا طلا از گذشته هاي دور براي ايرانيان شناخته شده است.  مدارك و شواهدي در دست است كه نشان مي دهد توليد طلا در ايران از هزاره چهارم قبل از ميلاد تا عصر حاضر، به طور منقطع جريان داشته است.  گيرشمن، باستان شناس فرانسوي در كتاب ’’ايران، از آغاز تا اسلام‘‘ مي نويسد ’’در دوران هخامنشيان در ناحيه كرمان طلا و نقره استخراج مي كردند‘‘. زاوش، در كتاب خود كاني شناسي در ايران قديم‘‘ مي گويد ’’قديم ترين معدن طلا كه در تواريخ و گزارش ها آمده معدن سيستان است و پس از آن بيشتر نويسندگان از معدن كوه زر دامغان ياد كرده اند. ابودولف سياح عرب كه در زمان سامانيان در ايران سياحت كرده از معدن شيز (تخت سليمان، نزديك تكاب)  ياد كرده است.جرجي زيدان در كتاب تمدن اسلام، از معادن طلاي خراسان و كرمان نام می برد و  شاردن مورخ و سياح فرانسوي كه در زمان صفويه مدتي در ايران بوده است از معادن طلاي نزديك تبريز ياد  مي كند.

در دوره قاجاريه و مخصوصاً در زمان اميركبير اقداماتي براي بهر ه برداري از معادن طلا به عمل آمد. از معدنطلاي موته در نزديكي دليجان در اين دوره بهره برداري شده است. در بعد از مشروطيت و در سال 1328 هجري قمري امتياز معدن طلاي آستانه اراك به اشخاص واگذار گرديد ولي از آن نتيجه اي بدست نيامد.

دمورگان هم در گزارش ماموريت علمي در ايران درباره طلا مي نويسد ’’در ايران طلا در بعضي رودخانه هاي كردستان، خراسان و قره داغ نزديك ارس يافت مي شود‘‘.

درباره فعاليتهاي امروزي اكتشافي و توليد زر يا طلا از معادن كشورمان بايد گفت كه در دهه اخير شتاب جالب توجهي در جهت بازشناسي، شناسائي، اكتشاف و استخراج و توليد طلا ايجاد شده است. تقريباً در تمامي معادني كه در گذشته هاي دور و نزديك فعاليت مي شده امروزه دوباره فعاليت با روش مدرن آغاز شده است. معدن طلاي موته حدود سه دهه است كه به بهره برداري رسيده و استخراج و فرآوري طلا در آن صورت مي گيرد.  زرشوران و آقدره در شمال تكاب (شمال و شمال غرب تخت سليمان و يا همان شهر شيز كه ابودولف به آن اشاره دارد) به بهره برداري رسیده اند.  معدن قلعه زري چندين دهه است كه، نه به عنوان معدن طلا، بلكه بعنوان معدن مس ’’طلا دار‘‘ در حال استخراج و توليد است . معدن كوه زر كاشمر نیز چندین سال است که به بهره برداری رسیده است. معادن طلاي آستانه اراك، كوه زر دامغان، طرقبه مشهد، زرين اردكان، زرترشت جيرفت و خونيرود اهر نيز در مراحل مختلف اكتشافي قرار دارند و بعضي از آنها احتمالاً داراي ارزش اقتصادي بوده و بزودي وارد مراحل نهائي اكتشاف خواهند شد.

علاوه بر معادن و آثار معدني كه ذكر شد در دهه اخير نيز ذخائر و آثار جديدي از طلا در نقاط مختلف كشور، از جمله خراسان (ارغش در جنوب نيشابور) کردستان (كرويان و باريكا در اطراف سقز) ، آذربايجان(خاروانا در غرب ورزقان و چند نقطه ديگر در شرق اهر) و سمنان (گندي در نزديكي ترود) كشف شده اند كه آنها نيز در مراحل مختلف اكتشاف یا بهره برداری قرار دارند.